Na de zomer zullen verschillende scenario’s worden besproken bij de gemeente Rotterdam en de provincie Zuid-Holland over de toekomst van het Warmtebedrijf Rotterdam (WBR). Het in zwaar weer verkerende bedrijf, dat voor het grootste deel in handen is van de gemeente Rotterdam, had de hoop gevestigd op de Leiding over Oost. Deze warmteleiding zou volgens de plannen vanaf 1 januari 2020 warmte uit de Rotterdamse haven gaan leveren aan woningen in Leiden. Inmiddels is duidelijk dat dit nog minimaal twee jaar op zich zal laten wachten, als de leiding er überhaupt komt. Het project ligt naast de vertraging uit meerdere hoeken onder vuur. Zo zouden er, grotendeels achter gesloten deuren, onverantwoorde beslissingen zijn genomen door bestuurders van de gemeente en provincie. De stekker geheel uit WBR trekken behoort tot een van de mogelijke scenario’s.

Miljoenenuitgaven publiek geld voor onbenutte warmte

In 2006 werd WBR opgericht door de gemeente Rotterdam met het idee om onbenutte restwarmte uit de haven te gaan gebruiken voor het verwarmen van een half miljoen Rotterdamse huishoudens. Hoewel het officieel een zelfstandig bedrijf is, worden in de praktijk de meeste beslissingen genomen vanuit de gemeente Rotterdam, die vrijwel alle aandelen bezit.

Het oorspronkelijke plan werd toegejuicht en ging uit van warmtelevering door de raffinaderij van Shell, hier begonnen echter de eerste financiële problemen. De benodigde installaties bleken te duur en Shell wilde hier niet aan meebetalen, zodat het project na een jaar werd stilgelegd. Als alternatief werd de inkoop van warmte bij afvalverwerker AVR voorgesteld. Dit zou niet alleen een nieuwe producent van warmte opleveren, maar ook een op dat moment dreigend conflict tussen AVR en de gemeente Rotterdam sussen. Het contract dat werd gesloten blijkt later echter een enorme strop voor WBR.

Het warmtebedrijf heeft zich namelijk verplicht om tot 30 september 2044 grote hoeveelheden warmte in te kopen bij AVR, tegen een hoge prijs. Deze warmte kan WBR tot nu toe nergens kwijt. Ieder jaar moet de gemeente miljoenen aan publiek geld in WBR steken om de grote verliezen te dekken, terwijl men slechts aan 16% van het geplande aantal huishoudens warmte levert. In totaal heeft de gemeente al €80 miljoen in het bedrijf gestoken, en staat er nog een schuld open van €118 miljoen.

Wederom risicovol project: Leiding over Oost

Om een einde te maken aan de doorlopende verliezen wordt als herstelplan een nieuw project opgezet: de Leiding over Oost. Deze pijpleiding van 43 kilometer moet het mogelijk maken warmte uit Rotterdam af te zetten in Leiden. Gezien in Leiden al een warmtenet ligt, zou het aansluiten van Leiden voor de gemeente Rotterdam en WBR direct een nieuwe afzetmarkt betekenen om het warmtebedrijf winstgevend te maken. Ook de provincie Zuid-Holland raakt bij het project betrokken; zij zien het als een belangrijk onderdeel van een verder te realiseren warmterotonde die transport van warmte door de hele provincie mogelijk maakt, zodat men waar mogelijk van het aardgas afkan. De totale kosten van de 43 kilometer lange leiding worden geschat op €140 miljoen.

In hun rol als aandeelhouder van Warmtebedrijf Rotterdam beloven Wethouder Adriaan Visser van Rotterdam en gedeputeerde Han Weber van Zuid-Holland (beiden inmiddels opgestapt) Nuon per 1 januari 2020 warmte te kunnen leveren en trekken ieder €100 miljoen uit voor het project. Bovendien beloven zij in een geheime brief als gemeente en provincie volledig aansprakelijk te zijn als de levering op die datum nog niet mogelijk is. Intussen lukt het niet om het benodigde geld bijeen te krijgen, het Warmteparticipatiefonds van Zuid-Holland wijst de financieringsaanvraag onverwacht af. Ook zijn er problemen met omgevingsvergunningen in Leiden. Het gevolg is dat de Leiding over Oost minimaal twee jaar is uitgesteld. Met Uniper, eigenaar van de gascentrale die nu warmte in Leiden levert, moet nu hoogstwaarschijnlijk onderhandeld worden over een nieuw contract, waarvoor de gemeente en provincie wegens hun beloftes in de geheime brief moeten opdraaien.

Politieke controle onmogelijk gemaakt door geheimhouding en gesloten deuren

Journalisten van het NRC hebben van meerdere betrokkenen vernomen dat bestuurders uit zowel de gemeente als de provincie structureel te weinig informatie deelden met de raad of de Provinciale Staten. Wat er wel gedeeld werd was vaak te rooskleurig of het mocht met niemand gedeeld worden, zodat benodigde externe informatie niet kon worden ingewonnen. De belofte aan Nuon om volledig aansprakelijk te zijn voor de warmtelevering via Leiding over Oost, is bijvoorbeeld pas gedeeld nadat hier belangrijke investeringsbeslissingen over genomen moesten worden. Begin dit jaar waarschuwde de Rekenkamer Rotterdam nog voor onverantwoorde risico’s bij de aanleg van de warmteleiding naar Leiden, dit werd echter genegeerd. Pas in april dit jaar gaf men toe dat de deadline van 1 januari 2020 niet gehaald ging worden, zodat men nu voor een andere oplossing in Leiden moet opdraaien. In het algeheel blijkt volgens het NRC dat het warmtebedrijf en Leiding over Oost vooral zijn behandeld als prestigeprojecten van de overheden, waarbij gezichtsverlies voorkomen moest worden.

De Forum voor Democratie-fractie van Zuid-Holland overweegt een motie in te dienen voor een Statenenquête over de gang van zaken in het warmtedossier. De nieuw toegetreden fractie stelt in een persbericht onthutst te zijn over wat men in dit dossier heeft aangetroffen, maar mag dit vanwege geheimhouding niet naar buiten brengen. Overige fracties hebben gesteld eerst de uitkomst van de onderzochte scenario’s voor het vervolg af te willen wachten. Intussen is er een gerucht dat de provincie actief zoekt naar mogelijke lekken naar de media.

Afwegen van verliezen

Eind juni werden wederom miljoenen euro’s gestoken in WBR door de gemeente Rotterdam, zodat het warmtebedrijf nog tot eind dit jaar open kan blijven terwijl de toekomst wordt onderzocht. Tegenstanders vinden de Leiding over Oost een onzinnig project omdat het vervoeren van warmte middels water relatief inefficiënt is en de leiding in een moeilijk gebied over een lange afstand moet worden aangelegd. De gemeente Rotterdam steekt bovendien miljoenen publiek geld in een project dat duurzaamheidswinst in Leiden oplevert in plaats van in eigen stad. Deze duurzaamheidswinst valt volgens de Rekenkamer Rotterdam bovendien lager uit dan van te voren werd beweerd.

Raadsleden in Rotterdam noemen het definitief stoppen met het warmtebedrijf en de Leiding over Oost daarom een mogelijkheid, maar sommigen waarschuwen dat een abrupt faillissement mogelijk ook honderden miljoenen kan gaan kosten. Uit de op te stellen scenario’s zal na de zomer moeten blijken of er nog een toekomst is voor WBR, dat Rotterdam inmiddels meer dan €200 miljoen heeft gekost.